در ماه رجب سال ۲۱۸ قمری مامون عباسی، از بلند آوازه‌ترین خلفای عباسی درگذشت و همان روز معتصم، برادر وی، به خلافت رسید و به نام خلیفه اسلامی با وی بیعت کردند. اهمیت درگذشت خلیفه مقتدری که بر چنان سرزمین پهناوری حکم می‌راند و نیز مسئله بیعت با خلیفه جدید چنان است که ثبت دقیق این دو واقعه – که در یک روز نیز اتفاق افتاده – بدیهی باشد، از همین روست که طبری (م ۳۱۰) در تاریخ مشهورش می‌گوید: «وی پنجشنبه ۱۸ رجب درگذشت، برخی گفته‌اند بعد از عصر و برخی گفته‌اند ظهر»، یعنی چنان واقعه به دقت ثبت […]

۱-  امام صادق ع: از دو خصلت مهلک برحذر باش: فتوا دادن در دین خدا به میل خود و سخن گفتن درباره آنچه نمی‌دانی[۱]. ۲- برخی بجای ابراز صریح نظر خود به جای حکم خدا، دم از چیزی به نام مصلحت می‌زنند؛ مصلحت چنین می‌گوید و امروز مصلحت چنان است و سخنانی از این دست[۲]. مصلحت مدت‌هاست به مثابه تیغی برهنه، بسیاری از اصول، سنن و شعائر شیعی را هدف گرفته و یک به یک آن‌ها را زیر سوال می‌برد و دیگران را از آن‌ها برحذر می‌دارد. مسئله اصلی آن است که مصلحت‌سنجی در دین – که تنها برای برخی […]

عثمان بن مقبل الواعظ یکی از فقهای بغداد بود که آثاری چند در تفسیر، اخلاق، فقه و تاریخ داشت. در مورد آثار او گفته‌اند که بسیار پر اشتباه است، چرا که او شخصی «صحفی» بوده است. اصطلاح «صحفی»[۱] اصطلاحی رایج در فرهنگ علمی جهان اسلام بود که برای توصیف افرادی به کار می‌رفته که تلاش می‌کردند علم را نه از اساتید و شیوخ بلکه با مطالعه شخصی کتاب‌های علمی به دست آورند. چنین افرادی همیشه در معرض دو خطر مهم بوده‌اند: ۱- قرائت و فهم نادرست متون علمی ۲- خود بزرگ‌بینی و گستاخی نسبت به عالمان مثال‌های بسیاری در تاریخ […]

چند وقت پیش در فروم منتدیات البحرین با تاپیکی مواجه شدم که عنوان آن چنین بود: ابن ابی الحدید به اعتراف عالمان شیعی نیز شیعه است. طبیعتا انتظار من چنین بود که نویسنده برای استناد سخن خود به مثل کتاب مجالس المومنین ارجاع دهد ولی در کمال تعجب وی به کتاب الذریعة آدرس داده بود. باور اینکه مرحوم آقا بزرگ چنین سخنی فرموده باشد بسیار سخت بود، به خود الذریعه مراجع کردم و دیدم بارها و بارها وی را سنی خوانده اند. در پاسخی نظر آقا بزرگ را نوشتم. اما نویسنده در پستی طولانی و البته سراسر توهین نوشت که […]

ابن حزم اندلسی (درگذشته ۴۵۶ هـ) در کتاب اصولی مشهور خود الاحکام به تشابهی که میان زبان‌های عبری، سریانی و عربی یافته اشاره می‌کند و می‌گوید: «چنین به نظر می‌آید این زبان‌ها در اصل یک زبان واحد بوده‌اند که به مرور زبان و بخاطر اختلاف لهجه کم‌کم از هم فاصله گرفته‌ و چند زبان مستقل و البته بسیار شبیه هم پدید آمده است.» توجه به تشابه میان زبان عربی و برخی زبان‌های مجاور آن، اختصاصی به ابن حزم ندارد و بسیاری از دانشمندان مسلمان پیش و پس از وی نیز مشابهت‌هایی میان زبان عربی و این زبان‌ها و یا زبان‌های […]