«الذریعة إلی مصنفات الشیعة» که به اختصار الذریعة خوانده می‌شود بزرگ‌ترین دائرة المعارف در زمینه کتاب‌شناسی شیعه است که در طی ۶۰ سال توسط مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی تدوین شده است. درجلد ۲۱ الذریعه کتابی به نام «فاطمه أره» آمده که چنین توصیف شده: «فارسى مطبوع بطهران فى ۴۰ ص» از نام کتاب -که واژه‌ای کنایی برای هجو و مذمت برخی زنان است[۱]– و نیز همان توصیف مختصر، براحتی می‌توان به مضمون کتاب پی برد. مشکل از جایی شروع می‌شود که نام این کتاب در الذریعه در کنار کتاب‌های دیگری آمده که در مورد حضرت زهرا س نوشته شده‌اند، […]

یکی از مثال‌های آشنا در ادبیات عرب، حتی برای کسانی که تازه وارد دنیای ادبیات شده‌اند، تعبیر «أکلونی البراغیث» است. در حاشیه جامع المقدمات ترجمه این عبارت چنین آمده: «کیک‌ها مرا خوردند» برخی از کسانی که تازه به تدریس رو آورده بودند، به همین ترجمه اکتفا کرده‌اند، البته که ترجمه درست است، ولی ایشان این نکته را که منظور از «کیک» همان «کَک» است و بقول دهخدا «کیک معروف است که برادر شپش باشد»، نمی‌دانستند و «کیک» را Cake خواندند و از آن همان چیزی فهمیدند که عصرها با چایی خورده می‌شود! خب واضح بود که نتیجه، معنایی بسیار ناموزون […]

رسیدن به روایتی نزدیک‌تر به آنچه در روزگاران پیشین گذشته، سنتی همیشگی در میان دانشی‌مردانی بوده که دغدغه‌شان تاریخ بوده است. انتشار کتاب «حماسه حسینی» باعث شد که نقد تاریخی ماجرای کربلا از میادین علمی به پای منبرها کشیده شود، جایی که دیگر سخن گفتن و نقد کردن یک طرفه بود و مخاطب توان تحلیل و یا نقد این نقد را نداشت. نتیجه نیز روشن بود؛ نقد یک طرفه نه تنها در میان مخاطب ناآشنا حرف خود را به کرسی ‌نشاند، بلکه باب تشکیک را نیز باز کرد؛ پس از آن «منبر حسینی» در نگاه بسیاری به جایی برای جعل، […]

نخستین وظیفه یک پژوهشگر تاریخی نگاه نقادانه و انتخاب روایتی به واقع نزدیک‌تر از میان روایت‌های متعدد یک ماجراست. این نکته روشن در مورد تمام قضایای تاریخی صدق می‌کند و اختصاصی به تاریخ اسلام ندارد. اما در مورد تاریخ اسلام دو ویژگی باعث شده کار بسیار سخت شود: از یک سو کم بودن منابع دست اول و از بین رفتن قسمت عمده آن‌ها و از سوی دیگر وجود جریانات سیاسی و مذهبی قدرتمندی که به میراث تاریخی سمت و سوی زیادی داده است. نتیجه این دومسئله اغتشاش بسیاری است که در قضایای تاریخی مربوط به صدر اسلام می‌بینیم. یک نمونه […]

۳- سومین دسته کتاب‌های لغت را می‌توان مهجورترین دسته کتب لغوی دانست. در این شیوه تدوین، نه به شکل ظاهری و نه حتی ریشه کلمات توجهی نمی‌شد بلکه معنا تنها معیار بود؛ دسته‌بندی واژه‌ها بر اساس معانی آن‌ها و چینش آن‌ها در گروه‌های معنایی مربوط. نخستین بار ابوعبید قاسم بن سلام (متوفای ۲۲۴ هـ) دست به تدوین لغت‌نامه‌ای موضوعی زد و الغریب المصنف را تالیف کرد. وی کتاب خود را به ۲۵ کتاب مانند کتاب خلق الانسان، کتاب اللباس، کتاب الامراض تقسیم و هر کتاب را به ابواب متعددی تقسیمی مجدد نمود، و چنین شد که کتابی عظیم در ۹۰۰ باب […]