۲- ترتیب بر اساس ریشه کلمات و ترتیب الفبائی: اسحاق بن ابراهیم فارابی (متوفی ۳۵۰ هـ) نخستین بار در معجم خود دیوان الادب به ترتیب الفبایی توجه کرد[۱]، هر چند وی اساس کتاب خود را نه بر اساس ریشه‌ها که بر اساس ترتیبی خاص و بسیار نامعمول چید که بعدها هیچ گاه مورد توجه قرار نگرفت، اما نخستین بار ایده چینش بر اساس حروف الفبا را مطرح کرد و خواهر زاده او ابو نصر جوهری (متوفای حدود ۴۰۰ هـ) با الهام از وی بود که کتاب مشهور خود تاج اللغه و صحاح العربیه که به صحاح مشهور است را تدوین […]

با شروع قرن دوم هجری و توجه دانشمندان اسلامی به بررسی زبان عربی، جمع‌آوری و تدوین کتاب‌هایی که واژه‌های عربی فصیح را دربرداشته باشند اهمیتی به‌سزا پیدا کرد. تنوع مجموعه‌های تدوین شده بسیار درخور توجه است؛ برخی مانند کتاب نوادر تنها در پی ثبت لغات بودند و هیچ ترتیب و موضوع خاصی را به عنوان الگو در نظر نگرفته‌نبودند، برخی دیگر به تک‌نگاری‌های موضوعی پرداخته و آنچه در باب موضوعی خاص (مثلا ابل) گردآوری کرده بودند را تدوین کردند، و دسته‌ای دیگر در پی جمع کلمات اضداد و یا الفاظ مونث و مذکر و یا سایر تقسیم بندیها بوده‌اند، در […]

اخیرا کلیپ صوتی یکی از منتسبین به حوزه – که از قضا در وادی تدریس چندان هم مطرح نیست – به نام سید کمال.ح پخش شده، آن هم در سطحی گسترده تا جاییکه به لطف اینترنت سریعا به خارج مرزها هم رسیده و به معنای واقعی « آبروی » شیعه را برده است. این کلیپ که حدودا ۷۰ دقیقه است رو چند روز پیش گوش دادم، در این کلیپ صوتی ایشون به شدت به نقدی کاملا به دور از ادب و انصاف از حوزه علمیه و مرجعیت و برخی مراجع علی الخصوص پرداخته و اتهاماتی عجیب وارد می‌کند و به […]

«ضَرّة» واژه‌‌ای کهن در زبان عربی است که یش از ظهور اسلام نیز رواج داشته‌ و زن دوم همسر یا همان «هوو» را بدین نام می‌خوانده‌اند.[۱] ابن فارس در تحلیلی دقیق منشا این نامگذاری را شرح می‌دهد: « والضَّرَّة: اسمٌ مشتقٌّ من الضَّرِّ، کأنَّها تضرُّ الأخرى کما تضرُّها تلک »، خلاصه آنکه این واژه از ماده ضرر گرفته شده چرا که هر یک از دو زن مایه دردسر و ضرر دیگری است. این نکته ساده لغوی نشان از این دارد که نه تنها در صدر اسلام که پیش از ظهور اسلام و در جامعه اصیل عربی هم زن دوم به […]

مسئله واژگان دخیل در قرآن و در مقیاسی وسیع‌تر مسئله تعریب و واژگان دخیل در سراسر زبان عربی اهمیتی فوق العاده دارد، اما در جهان اسلام در ابتدایی‌ترین شکل ممکن مورد توجه قرار گرفت و عملا می‌توان ادعا کرد پس از ابن سلام که تنها ابتدای قرن سوم را درک کرده، تحلیل و یا استدلال جدیدی در این میان مطرح نشده است، و البته مشکل روشن است، دو معضل همیشگی که در دانش‌های زبانی کلاسیک عربی دیده می‌شود: عدم اعتنا به همان چند شاهد کمی که برای زبانشناسی مقارنه‌ای وجود داشته و تلاش برای حل مسائل بصورت نظری و تئوری […]