لغزشگاه های فهم و ترجمه قرآن کریم (۱)

یکی از مسائلی که همیشه درباره قرآن مطرح می‌شود، سوال از چرایی تعداد بسیار زیاد ترجمه‌های قرآن کریم است، پاسخ ساده است: قرآن کتاب ساده ای نیست، زبانی پیچیده و دقیق دارد و ترجمه آن بسیار دشوار. این نوشتار به بررسی مهم ترین لغزشگاه‌های مترجمان قرآن اشاره می‌کند، با نگاهی به ترجمه مشهور آیت الله مکارم شیرازی که حاصل ۱۵ سال کار ایشان بر تفسیر قرآن مجید و نیز بررسی سه ساله جمعی از مترجمان و قرآن پژوهان است. دلیل انتخاب این ترجمه نیز روشن است؛ نشان دادن اینکه با وجود این چنین تمهیداتی، باز هم اشتباه وجود دارد و نوشتن ترجمه‌ای بی غلط هنوز آرزویی دست نیافتنی است.

آنچه در پی می‌آید ۸ نکته‌ای است که بی توجهی به آنها، مترجمان را به اشتباه می‌اندازد:

۱- کامل خواندن آیه: شاید کمی عجیب باشد ولی گاهی آیه‌ای کامل خوانده نمی‌شود و به تبع ترجمه‌ای ناقص به دست می‌آید، به طور مثال آیه « یُریدُ اللَّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَ یَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیم‏ » ( نساء: ۲۶ ) چنین ترجمه شده: « خداوند مى‏خواهد (با این دستورها، راه‏هاى خوشبختى و سعادت را) براى شما آشکار سازد، و به سنتهاى (صحیح) پیشینیان رهبرى کند. و خداوند دانا و حکیم است‏ » و ترجمه « ویتوب علیکم » جا مانده است.

۲- درست خواندن آیه: هر چند باور این مسئله هم عجیب است، اما گاهی آیه قرآن اشتباه خوانده می شود و ترجمه نیز اشتباه می‌شود، به عنوان نمونه در « نَرْفَعُ دَرَجاتٍ مَنْ نَشاءُ إِنَّ رَبَّکَ حَکیمٌ عَلیم‏ » ( انعام: ۸۳ ) چنین ترجمه شده است: « درجات هر کس را بخواهیم (و شایسته بدانیم،) بالا مى‏بریم پروردگار تو، حکیم و داناست‏ » که واضح است « درجات » بدون تنوین و به حالت اضافه خوانده شده است، در حالیکه در آیه شریفه، تنوین دارد و مضاف نیست.

۳- وفاداری به متن قرآن: تذکر دادن این نکته بدیهی و روشن هم در نگاه نخست چندان معنا ندارد، ولی در ترجمه‌هایی که تحت اللفظی نیستند و به نوعی ترجمه آزاد به حساب می‌آیند، این مشکل بسیار به چشم می‌خورد که اضافاتی بدون دلیل و گاه نادرست در ترجمه آیه آورده می‌شود، بطور مثال در « وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ مَساکِنَ طَیِّبَةً فی‏ جَنَّاتِ عَدْنٍ » ( توبه: ۷۲ ) مترجم چنین آورده: « خداوند به مردان و زنان باایمان، باغهایى از بهشت وعده داده که نهرها از زیر درختانش جارى است جاودانه در آن خواهند ماند و مسکن‏هاى پاکیزه‏اى در بهشتهاى جاودان (نصیب آنها ساخته) » که اضافه داخل پرانتز نه تنها برخاسته از متن قرآن نیست و اثر مترجم است، موجب اشتباه شدن معنا هم شده است! خدای متعال در آیه شریفه از دو وعده خود سخن می‌گوید: جنات و مساکن، در حالیکه مترجم گرامی، دومی را از وعده در آورده، نصیب ایشان کرده‌است! همچنین درترجمه همین آیه، «درختان » در آیه نیست ولی در ترجمه دیده می‌شود، اضافه ای که اگر توضیحی است می‌بایست در پرانتز اضافه شود.