در میان آنچه امروزه به نام شیوه های عزاداری – پذیرفته و یا نپذیرفته – میان جوامع شیعیان رواج دارد، برخی رسوم قدمت چندانی ندارند و بخاطر مسائلی که در حاشیه آنها وجود داشته، گاه مورد اختلاف نظر فقها گشته اند. قمه زنی یکی از این دست مظاهر است که به عقیده بسیاری از کسانی که پیرامون آن پژوهش کرده اند، عمر آن حداکثر به دوران صفویه میرسد، در عین حال در دو قرن اخیر رواج بسیاری در میان عوام شیعیان در برخی جوامع پیدا کرده و مورد تقابل شدید آراء علما واقع شده است تا جاییکه از فتوا به […]

در ماه رجب سال ۲۱۸ قمری مامون عباسی، از بلند آوازه‌ترین خلفای عباسی درگذشت و همان روز معتصم، برادر وی، به خلافت رسید و به نام خلیفه اسلامی با وی بیعت کردند. اهمیت درگذشت خلیفه مقتدری که بر چنان سرزمین پهناوری حکم می‌راند و نیز مسئله بیعت با خلیفه جدید چنان است که ثبت دقیق این دو واقعه – که در یک روز نیز اتفاق افتاده – بدیهی باشد، از همین روست که طبری (م ۳۱۰) در تاریخ مشهورش می‌گوید: «وی پنجشنبه ۱۸ رجب درگذشت، برخی گفته‌اند بعد از عصر و برخی گفته‌اند ظهر»، یعنی چنان واقعه به دقت ثبت […]

چند وقت پیش در فروم منتدیات البحرین با تاپیکی مواجه شدم که عنوان آن چنین بود: ابن ابی الحدید به اعتراف عالمان شیعی نیز شیعه است. طبیعتا انتظار من چنین بود که نویسنده برای استناد سخن خود به مثل کتاب مجالس المومنین ارجاع دهد ولی در کمال تعجب وی به کتاب الذریعة آدرس داده بود. باور اینکه مرحوم آقا بزرگ چنین سخنی فرموده باشد بسیار سخت بود، به خود الذریعه مراجع کردم و دیدم بارها و بارها وی را سنی خوانده اند. در پاسخی نظر آقا بزرگ را نوشتم. اما نویسنده در پستی طولانی و البته سراسر توهین نوشت که […]

رسیدن به روایتی نزدیک‌تر به آنچه در روزگاران پیشین گذشته، سنتی همیشگی در میان دانشی‌مردانی بوده که دغدغه‌شان تاریخ بوده است. انتشار کتاب «حماسه حسینی» باعث شد که نقد تاریخی ماجرای کربلا از میادین علمی به پای منبرها کشیده شود، جایی که دیگر سخن گفتن و نقد کردن یک طرفه بود و مخاطب توان تحلیل و یا نقد این نقد را نداشت. نتیجه نیز روشن بود؛ نقد یک طرفه نه تنها در میان مخاطب ناآشنا حرف خود را به کرسی ‌نشاند، بلکه باب تشکیک را نیز باز کرد؛ پس از آن «منبر حسینی» در نگاه بسیاری به جایی برای جعل، […]

نخستین وظیفه یک پژوهشگر تاریخی نگاه نقادانه و انتخاب روایتی به واقع نزدیک‌تر از میان روایت‌های متعدد یک ماجراست. این نکته روشن در مورد تمام قضایای تاریخی صدق می‌کند و اختصاصی به تاریخ اسلام ندارد. اما در مورد تاریخ اسلام دو ویژگی باعث شده کار بسیار سخت شود: از یک سو کم بودن منابع دست اول و از بین رفتن قسمت عمده آن‌ها و از سوی دیگر وجود جریانات سیاسی و مذهبی قدرتمندی که به میراث تاریخی سمت و سوی زیادی داده است. نتیجه این دومسئله اغتشاش بسیاری است که در قضایای تاریخی مربوط به صدر اسلام می‌بینیم. یک نمونه […]