وجود تعداد بسیار زیاد کلمات عربی در زبان فارسی باعث شده فارسی‌زبانان در مواجهه با متون عربی با معنی بسیاری از کلمات آشنا باشند. اما همین پیش‌زمینه ذهنی از معانی واژه‌ها گاهی موجب اشتباهاتی اساسی شده است؛ در مواردی که معنای واژه در فارسی امروزی با خاستگاه عربی‌اش تفاوت داشته باشد. به عنوان نمونه «تقلید» که در زبان عربی به معنای «به گردن انداختن» بود و تناسبش با «تقلید» در اصطلاح فقهی روشن، فارسی خوانده شد و عده ای گمان کردند «تقلید» در فقه نیز به همین معنی فارسی «ادای کسی را درآوردن» است! همچنین است کلمه «حیَل شرعیة» که […]

ابن حزم اندلسی (درگذشته ۴۵۶ هـ) در کتاب اصولی مشهور خود الاحکام به تشابهی که میان زبان‌های عبری، سریانی و عربی یافته اشاره می‌کند و می‌گوید: «چنین به نظر می‌آید این زبان‌ها در اصل یک زبان واحد بوده‌اند که به مرور زبان و بخاطر اختلاف لهجه کم‌کم از هم فاصله گرفته‌ و چند زبان مستقل و البته بسیار شبیه هم پدید آمده است.» توجه به تشابه میان زبان عربی و برخی زبان‌های مجاور آن، اختصاصی به ابن حزم ندارد و بسیاری از دانشمندان مسلمان پیش و پس از وی نیز مشابهت‌هایی میان زبان عربی و این زبان‌ها و یا زبان‌های […]

مسئله واژگان دخیل در قرآن و در مقیاسی وسیع‌تر مسئله تعریب و واژگان دخیل در سراسر زبان عربی اهمیتی فوق العاده دارد، اما در جهان اسلام در ابتدایی‌ترین شکل ممکن مورد توجه قرار گرفت و عملا می‌توان ادعا کرد پس از ابن سلام که تنها ابتدای قرن سوم را درک کرده، تحلیل و یا استدلال جدیدی در این میان مطرح نشده است، و البته مشکل روشن است، دو معضل همیشگی که در دانش‌های زبانی کلاسیک عربی دیده می‌شود: عدم اعتنا به همان چند شاهد کمی که برای زبانشناسی مقارنه‌ای وجود داشته و تلاش برای حل مسائل بصورت نظری و تئوری […]

« وَ هذا لِسانٌ عَرَبِیٌّ مُبینٌ » ( نحل: ۱۰۳ ) در قرآن کریم بیش از ۱۰ بار به مسئله عربی بودن این کتاب مقدس اشاره شده است، اما وجود برخی کلمات که با ساختار دیگر کلمات عربی مشابهتی ندارند و یا از ریشه‌ای که در زبان عربی یافت نمی‌شود مشتق شده‌اند، باعث شد که از دیرباز سوالی میان دانشمندان اسلامی مطرح شود: آیا در قرآن نیز بمانند دیگر متون نظم و نثر عربی، کلمات غیر عربی وجود دارد؟ کلماتی که چون از زبان غیر عربی وارد واژه‌های عربی شده بودند « دخیل » خوانده می‌شدند. جلال الدین سیوطی ( […]

بسیاری وقتی عبارت « الرسم العثمانی » را در ابتدای قرآن های امروزی می بینند گمان می‌کنند منظور همان کاتب مشهور قرآن یعنی عثمان طه است که قرآن های بسیار زیادی به خط زیبایش به چاپ رسیده است. یک تشابه اسمی و یک دانش فراموش شده، باعث شد که این اشتباه پیش بیاید! در میان دانش های زبانی، علم الخط یکی از رشته هایی است که قدمتی بسیار دارد و از آنجا که مباحثش چندان گسترده نبوده، غالبا طفیل علم صرف شده و در انتهای کتب صرفی ضمیمه می شده است، چه کتب صرفی مستقل مانند شافیه‌ی ابن حاجب و […]